Από το έργο του Ιωάννου Συκουτρή «Ημείς και οι Αρχαίοι» (1928)
Η
ανθρωπιστική παιδεία μη δυνάμενη και
μη αξιούσα να γίνη η αποκλειστική μορφή
της εκπαιδεύσεως όλου του έθνους,
αποτελεί με την ισχυρήν υπαρξίν της
χαρακτηριστικήν αθέτησιν του ιερού
νόμου της ισοπεδώσεως, είναι ο στόχος
των επιθέσεων των κομμάτων της αριστεράς.
Είς
ημάς βέβαια ούτε αριστοκρατία υπάρχει
που πρέπει να πολεμηθή, ούτε να την
δημιουργήσουν ημπορούν τα ελληνικά
γράμματα, ο τρόπος δε, που παρέχεται η
παιδεία και εις τα λαϊκοτέρας τάξεις,
είναι υπέρ το δέον δημοκρατικός. Και
αληθινά δεν υπάρχει θλιβερώτερον
χαρακτηριστικόν του πόσον πιθηκίζουν
τας ευρωπαϊκάς συνθήκας και πόσον ολίγην
ανεξαρτησίαν πνεύματος και ενεργείας
έχουν μερικοί εκ των υπερσυγχρονισμένων
κριτικών των εκπαιδευτικών μας πραγμάτων,
από την κατά τα τελευταία έτη συνεχώς
επιρριπτομένην κατά της γυμνασιακής
παιδείας μας μομφήν, ότι εξυπηρετεί τα
συμφέροντα ωρισμένης τάξεως κοινωνικής
και δημιουργεί ανθρώπους αδιαφόρους ή
αντιτασσομένους συνειδητά προς του
λαού τα συμφέροντα.
Και
όμως αποκρούων ως αναληθή την μομφήν
ταύτην, θα εχαιρέτιζα μετά ιδιαιτέρας
χαράς κάθε μέτρον – και οικονομικόν
έστω – που θα έδιδεν εις την μέσην και
ανωτάτην μας εκπαίδευσιν χαρακτήρα
αριστοκρατικώτερον. Θ' απήλλαττε το
γυμνάσιον και το Πανεπιστήμιον από τον
άχρηστον όχλον των μετριοτήτων, τας
οποίας η ευκολία της σπουδής η οικονομική
αποσπά από τα επαγγέλματα των πατέρων
των, εις τα οποία χρησιμώτεροι θα ήσαν
προς την εθνικήν ολότητα. Αφ' ετέρου δε
θα εδημιούργει υλικούς προς πλουτισμόν
και τελειοτέραν διαρρύθμισιν των
διδακτηρίωνκαι των διδακτικών μέσων
και ρπος πληρεστέραν υλικήν ενίσχυσιν
αληθινά υδιοφυών απόρων σπουδαστών. Τα
οικονομικά ταύτα μέτρα – σιωπηρώς
εφαρμοσθέντα εις τα γυμνάσια του
υποδούλου ελληνισμού με άριστα
αποτελέσματα – δεν θα έθιγον βεβαίως
αριθμόν τινά πλουσίων ανικανοτήτων.
Αλλά κέρδος θα ήτο να περιορισθούν
αύται έστω και κατά τον αριθμόν – τον
πολύ μεγαλύτερον – τον απορωτέρων, τους
οποίους άλλωστε κατόπιν δεν θα συντητή
του πατρός το βαλλάντιον ή η κληρονομία,
αλ' ο ατυχής δημόσιος προϋπολογισμός.
Διότι άλλο από θεσιθήρας και δημοσίους
υπαλλήλους δεν είναι ικανοί να γίνουν. Ακόμη
ολιγώτερον μας θίγει η κατηγορία του
κοσμοπολιτικού και υπερεθνούς χαρακτήρος
– αν είναι κατηγορία – της ανθρωπιστικής
παιδείας. Ευρισκόμεθα εις ζηλευτήν δι
άλλους θέσιν, καλλιεργούντες την γνώσιν
της Αρχαιότητος, όχι μόνον του σημερινού
πολιτισμού το παρελθόν να μανθάνωμεν,
αλλά και του ιδικού μας έθνους και της
ιδικής μας θρησκείας, που ανήκει εις
την Αρχαιότητα και αυτή. Και ακόμη
περισσότερον.
Αυτού του αμεσωτάτου μας παρελθόντος και των
συνθηκών του παρόντος μελετώμεν τους
πνευματικούς και κοινωνικούς παράγοντας.
Δεν
πρόκειται βέβαια ν' απαριθμήσω εδώ όλα
τα νήματα, που συνδέουν αμέσως ή διά του
Βυζαντίου – το οποίον γλωσσικώς εις
την μελέτην της Αρχαιότητος περιλαμβάνεται
– με την Αρχαιότητα την σημερινήν μας
πραγματικότητα. Πολύ ολιγώτερον τα
παρακολουθήσω. Είναι το έργον του
μέλλοντος, όταν και η έρευνα των
πολιτιστικών παραγόντων της νεωτέρας
Ελλάδος θα έχη σημαντικώς προχωρήσει
και η εκτίμησις ενός εκάστου εξ αυτών
θα είναι δυνατόν με σχετικήν
αντικειμενικότητα να γίνη. Αλλά και
τώρα οας τις καταλαμβάνη, πόσον απαραίτητος
είναι η γνώσις της Αρχαιότητος δι'
εκείνον που θέλει να εμβαθύνη εις
οιανδήποτε φάσιν του νεοελληνικού μας
βίου, από την συντηρητικήν οργάνωσιν
της Εκκλησίας μέχρι της ερεύνης της
εθνικής μας γλώσσης – είτε την κααθρεύουσαν
κανείς προτιμά είτε την δημοτικήν –
και του εθνικού μας βίου. Την επίδρασιν
αυτήν ημπορούμεν να θεωρήσωμεν ολεθρίαν
ή βλαπτικήν, να την καταδικάσωμεν ως
συντηρητισμού ή «προγονοπληξίας»
γέννημα.
Να
την αγνοήσωμεν δεν μας επιτρέπεται.
Γνώσις και κατανόησις του παρελθόντος
μας είναι απαραίτητος προϋπόθεσις της
κατανοήσεως του παρόντος και της
συνειδητής μας ενεργείας διά το μέλλον.
Διότι το παρόν ζή από το παρελθόν και η
ιστορία είναι ο μόνος διδάσκαλος του
βίου διά τα μελλοντικά μας διαβήματα.